Pierwsza wzmianka o sulechowskiej szkółce parafialnej pochodzi z 1418 roku. Więcej o elementarnych szkołach mówi się w dokumentach z czasów reformacji, kiedy było ich kilka, głównie po to, aby przygotowywać dzieci do aktywnego uczestnictwa w życiu parafialnym, w tym do korzystania z pisma świętego. Z czasem w panoramie miasta szkół przybywało, jednak nauka nadzwyczajnym światłem nie jaśniała, bo wyznaniowe placówki oświatowe były takie, jak wszędzie.
Historyczny przełom nastąpił na początku XVIII wieku, kiedy to w prowincjonalnym Sulechowie zaczął kształtować się, a później dynamicznie rozwijać, sierociniec. Inicjatorem wiekopomnego dzieła był igielnik Zygmunt Steinbart, gorliwy wyznawca pietyzmu, który filantropijną służbę bliźnim stawiał ponad wszystko. Jego zamysł utworzenia zakładu opiekuńczego (Waisenhaus Züllichau) spotkał się z powszechną akceptacją społeczną i finansowym wsparciem króla Wilhelma I. To sprawiło, że rozpoczęta w 1719 roku budowa postępowała szybko, dzięki czemu już w następnym roku przyjęto do obiektu pierwsze sieroty. Po trzech latach było ich już 40. Od 1726 roku zakład otrzymał tzw. przywilej główny, stając się jednostką niezależną. Odtąd funkcja dyrektora była dziedziczna, pełniona przez potomków założyciela lub członków ich rodzin. Sierociniec tworzył własną, podległą bezpośrednio kierownictwu kościoła prowincjonalnego, parafię.
Jego dynamice sprzyjały liczne nadania, dzięki którym przybywały kolejne obiekty, tworząc z czasem wspaniały kompleks wychowawczo - oświatowy. Były to m.in.: piekarnia, pralnia, browar, drukarnia, barokowa kaplica. Sierociniec stał się więc pedagogicznym ideałem. Fryderyk II Wielki, doceniając rolę rozwijającej się placówki, nadał jej 20 marca 1766 roku prestiżową nazwę Pruskiego Pedagogium Królewskiego (Pädagogium Züllichau). Była to dla miasteczka znakomita nobilitacja, jako że podobnych placówek oświatowych było w całych Prusach zaledwie sześć. W końcu XVIII wieku sulechowskie Pedagogium w trójkącie między Wrocławiem, Berlinem i Szczecinem, nie miało sobie równych. Wspaniały pomnik epoki oświecenia był dumą wszystkich mieszczan. Kompleks sulechowskich szkół zapisał osobliwy rozdział dziejów sędziwego grodu, przechodząc do historii.
Pięknie wpisała się też w dzieje miasta istniejąca przy sierocińcu drukarnia. Założył ją w 1727 roku zięć Steinbarta - G.B. Frommann. Posiadała przywilej królewski, wydając dzieła teologiczne, kazania, literaturę, w tym sporadycznie w języku polskim. Ich sprzedażą zajmowała się pierwsza w całej brandenburskiej prowincji księgarnia zlokalizowana na sulechowskim rynku, prowadząc nieprzerwaną działalność aż do końca 1944 roku.
W 1798 roku Karol Frommann przeniósł drukarnię do uniwersyteckiej Jeny, zabierając tam osieroconą córkę byłego drukarza - Wilhelminę Herzlieb. Tam, w burzliwych latach wojen napoleońskich, "... kiedy reszta świata we łzach i krwi tonęła", zakochał się w przepięknej, 18-letniej wówczas sulechowiance geniusz poezji romantycznej J.W. Goethe. Pod jej wpływem napisał najpiękniejsze niemieckie sonety. A w 1810 roku uwiecznił jedną z największych miłości swego życia w powieści "Powinowactwa z wyboru" pod literackim imieniem Otylii, wprowadzając rzadkiej urody dziewczynę z Sulechowa do klasyki światowej literatury.
W dziejach sulechowskiego Pedagogium było wiele akcentów polskich. Oto w roku 1788 powstało w kompleksie sierocińca seminarium nauczycielskie, mające przygotowywać kadry pedagogiczne dla polskich szkół ludowych na terenie włączonej do Prus Wielkopolski. Jednym z jego nauczycieli był w latach 1801 - 1804 wybitny śląski pedagog Józef Jeziorowski.
Do spadku rangi sulechowskiego Pedagogium nie przyczyniły się trudności po wojnach napoleońskich, ani coraz liczniejsze w regionie, cieszące się szerokim uznaniem, szkoły realne. W 1877 roku zakład liczył już 326 uczniów. Wzrost liczby wychowanków wymagał pilnej rozbudowy obiektów. Do prac inwestycyjnych przystąpiono w 1878 roku, oddając kolejno: w 1880 roku - przewidziany na 108 wychowanków - alumnat, w następnym roku mieszkanie dla personelu obsługowego, a w 1882 roku salę gimnastyczną.
Kiedy w końcu XIX wieku powstały seminaria nauczycielskie w Trzemesznie i Wągrowcu, liczba uczniów sulechowskiego Pedagogium znacznie zmalała. W 1901 roku było ich zaledwie 98. Aby atrakcyjność szkoły podnieść, przekształcono ją w humanistyczne gimnazjum. Wkrótce, w 1907 roku, rozpoczęto budowę nowego gmachu dydaktycznego, oddanego do eksploatacji w 1911 roku. Stopniowo unowocześniano również program nauczania, wprowadzając m.in. muzykę i sport. Aż do 1945 roku szkoła emanowała bogactwem działalności oświatowej, bowiem sprzyjał jej - oparty na tradycjach - osobliwy klimat pracy. Statystyki podają, że Pedagogium ukończyło około 2 tys. absolwentów.
Kultem Zygmunta Steinberta żyły całe sulechowskie pokolenia. Legendą stał się za życia, przechodząc do historii, bowiem bardziej zasłużonego dla pomyślności grodu człowieka nie znano. Jemu miasto zawdzięcza piękne tradycje pedagogiczne, które w pamięci potomnych przetrwają wieki.
Leon Okowiński członek założyciel STH
Bibliografia 1. "Geschichte der Stadt und des Kreises Zullichau" 1527 - 1927 U. Gplittgerber. Zullichau 1927 2. "Knigl. Padagogium und Waisenhaus her Zullichau" Zullichau 1911 Portret Zygmunta Steinberta i widoki obiektów szkolnych ze starych kart pocztowych z kolekcji pana Franciszka Kułagi.
_________________________________
Z internetu:
