SOWIECKA ADMINISTRACJA ZÜLLICHAU

29 lub 30 stycznia 1945r. wojska radzieckie w pogoni za wycofującymi się szybko za Odrę wojskami niemieckimi zajęły Zűllichau z marszu, po krótkiej walce z nielicznymi obrońcami (gniazda karabinów maszynowych - budynek obecnego LO, nieistniejący budynek na terenie obecnego Gimnazjum Nr 2, budynek koszarowy od strony Bukowa).
W 1945 roku od momentu zajęcia miasta do Konferencji Poczdamskiej 17 VII-2 VIII 1945, Zűllichau formalnie był miastem niemieckim i znajdował się pod radziecką okupacją. Pierwszym komendantem radzieckiej Komendantury Wojennej w Zűllichau był major Siergiej Piesikow a jego zastępcą lejtnant Bojkow.

Zűllichau do momentu rozpoczęcia operacji berlińskiej znajdowało się w pasie tz. zaplecza frontowego dla wojsk radzieckich stojących nad Odrą, Obrą i leczących „rany“ po operacji styczniowej. Zapleczem frontowym (ziemiami do 100 kilometrów szerokości) administrowały sowieckie władze wojskowe. Bliskość frontu, działania wojenne, puste domy i mieszkania, szabrowanie mienia niemieckiego, sprawiły że w mieście wybuchały liczne pożary. Zwarta zabudowa i brak zorganizowanej straży pożarnej, brak wody, sprawiało, że domy paliły się kolejno jeden po drugim. W ten sposób w centrum Zűllichau spłonęło 60% domów, dewastacja i zniszczenie zakładów pracy na terenie miasta sięgała 80%.

W tym okresie (od początku lutego do połowy kwietnia 1945 r.) w Zűllichau i okolicznych miejscowościach przebywali żołnierze frontowych jednostek radzieckich, licząca około 2000 osób ludność niemiecka i nieliczna grupa Polaków w tym kilku autochtonów - Gabriel Stępień, Stanisław Lazar, Franciszek Literski, inni.

W lutym 1945r. burmistrzem w Zűllichau zostaje pan Franciszek Literski (Polak autochton i polski działacz spod znaku Rodła) powołany na to stanowisko przez majora Siergieja Piesikowa w oparciu o rozkaz dowódcy Frontu Białoruskiego - marszałka Gieorgija k. Żukowa. Tymczasowa administracja miasta składająca się z Polaków i Niemców podlegała bezpośrednio sowieckiemu komendantowi wojennemu miasta. Do podstawowych obowiązków cywilnej administracji miasta było realizowanie wszystkich poleceń komendanta wojennego, organizacja ludności i wykonawstwo wszelkich prac na rzecz Armii Czerwonej, ewidencja ludności, wdrażanie właściwej dla obszarów przyfrontowych dyscypliny, organizowanie aprowizacji, zabezpieczanie opuszczonych domów, itp.
Pani Ruth Schulz - Niemka - przewodnicząca niemieckiego stowarzyszenia przesiedlonych (Heimatkreiskommission Zűllichau - Schwiebus) - Honorowa Obywatelka Sulechowa - wspomina okres sowieckiego zarządzania miastem jako bardzo trudny dla niemieckiej ludności ze względu na liczne przypadki bezkarnej grabieży mienia, gwałtów kobiet, itp. Wspomina także, że to miejscowi Polacy uratowali ją przed pohańbieniem i być może śmiercią.

UTWORZENIE POLSKIEJ ADMINISTRACJI W SULECHOWIE

W lutym 1945 r. na Konferencji Jałtańskiej przywódcy koalicji antyhitlerowskiej: prezydent USA Franklin Delano Roosevelt, premier Wielkiej Brytanii Winston Churchill i ZSRR Józef Stalin, ustalili o przesiedleniu po wojnie Niemców z Pomorza Zachodniego, Prus Wschodnich i Śląska do Niemiec i przekazaniu tych terenów Polsce.

W oparciu o ustalenia Konferencji Jałtańskiej 27 marca 1945 roku do miasta przybyła grupa operacyjna, której zadaniem było utworzenie w mieście polskiej władzy administracyjnej podległej PKWN. W skład tej grupy operacyjnej wchodzili m. in. Władysław Kolski, Adam Welka, Władysław Brzostowski, Bronisław Matasek, Józef Walczak, Antoni Płócienniczak, Ignacy Andrzejewski, Józef Kaliszewski, Eugeniusz Sanigórski, Jan Olejniczak, Stanisław Michalski, Walenty Matasek, Ludwik Michalczyk, Marian Lewandowski, Władysław Malarczyk.
Polacy zgodnie z przyjętym w marcu 1945 r. przez PKWN nowym podziałem administracyjnym Ziem Odzyskanych, nazywają miasto Sulechowem.

Do Sulechowa przybywa jednostka polskiej żandarmerii pod dowództwem porucznika Adama Chomy, tworzone są posterunki Milicji Obywatelskiej z komendantem Bolesławem Rychterem, na Kruszynie komendantem zostaje Antoni Krotoszek. Pierwszymi milicjantami byli: M. Pawlisz, Łuczak, Projs, Opacki.

W kwietniu 1945 roku, w związku z rozpoczęciem operacji berlińskiej i przesunięciem frontu na zachód, miasto i okolice opuszczają liniowe jednostki radzieckie.

Pod nadzorem radzieckiego komendanta wojennego miasta, na podstawie umowy ZSRR z PKWN z 26 lipca 1944 r, w kwietniu 1945r. rozpoczyna pracę w Sulechowie cywilna administracja polska podporządkowana PKWN. Franciszek Literski (w tym czasie obywatel Niemiec), przekazuje stanowisko burmistrza Józefowi Kieliszewskiemu skierowanemu do Sulechowa przez delegaturę PKWN w Poznaniu. Franciszek Literski pozostaje w Zarządzie Miejskim jako wiceburmistrz i kierownik Urzędu Mieszkaniowego.

Polska administracja w Sulechowie zaczyna prace od uruchomienia infrastruktury miejskiej, zabezpiecza opuszczone domy, instytucję i przedsiębiorstwa oraz inny opuszczony majątek, przygotowuje domy i mieszkania do przyjazdu i osiedlenia się repatriantów z terenów wschodnich. Do grudnia 1945 roku w Sulechowie i okolicznych miejscowościach osiedliło się 1251 polskich repatriantów. W grudniu obywatelstwo polskie otrzymali także Polacy - Autochtoni.

Pierwsze polskie instytucje powstałe w Sulechowie w 1945r.:

• 16 kwietnia uruchomiono pocztę i łączność telefoniczną, pierwszym naczelnikiem poczty został pan Romuald Stankiewicz.
• W kwietniu powstaje Urząd Wodno Melioracyjny pod kierownictwem Feliksa Skrobały.
• W kwietniu rozpoczęto prace remontowe i porządkowe na trasie kolejowej Sulechów - Zbąszynek w celu jej udrożnienia. Pierwszymi kolejarzami byli: Jan Krzysztofiak, Tadeusz Kotylak, Jan Kalisz, Piotr Skrzypczak, Józef Rosiński, Leon Brembor, Stanisław Prządka, Józef Paider, Wincenty Hamrol.
• W maju w kościele katolickim Najświętszego Imienia Maryi zaczęto odprawiać msze w języku polskim. Pierwszymi polskimi księżmi byli ks. misjonarz Ignacy Karolewski i od sierpnia ks. Michał Kaczmarek- pierwszy po wojnie sulechowski polski proboszcz.
• W maju powstaje komitet założycielski Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska”. Spółdzielnię uruchomiono 12 lipca 1945 r. Pierwszym przewodniczącym spółdzielni został Wojciech Dąb - Wykierski, pierwszym prezesem był Franciszek Literski, pierwszym głównym księgowym był Tomasz Grzesik. Spółdzielnia uruchomiła młyn, piekarnię, sklepy, zaopatrzenie mieszkańców w żywność.
• W czerwcu Aleksander Poczykowski i Stanisław Weychta rozpoczynają organizowanie szkoły podstawowej i gimnazjum na bazie budynku obecnej PWSZ. Pierszymi nauczycielami otwartej 22 lipca 1945 roku Szkoły Podstawowej byli Aleksander Poczykowski, Maria Płaskonos, Jan Talaga, Ludmiła Poczykowska. W Gimnazjum pierwszymi nauczycielami byli: Józef Burkiewicz, Maria Kmet, Stanisław Weychta, Jan Zeman, Józefa Słowińska, Piotr Grebiennikow.
• W czerwcu zorganizowano z inicjatywy Hilarego Furmańskiego, Antoniego Powązki, Władysława Kolskiego klub sportowy „Sulechowianka”.
• 1 lipca uruchomiono Państwowe Przedsiębiorstwo Traktorów i Maszyn Rolniczych w Sulechowie (początkowo w budynkach Silwany, a później w obecnym Prodwodrolu) pod kierownictwem inż. Mikolaja Żeleźniaka.
• Latem uruchomiono gazownię, wodociągi miejskie, fabrykę pędzli i szczotek.
• W sierpniu rusza przychodnia Rejonowa PKP w Sulechowie. Kierownikiem przychodni i polskim lekarzem w Sulechowie jest Konstanty Pyszyński, drugim lekarzem jest Wojciech Jurewicz.
• W dniu 28 sierpnia rozpoczyna prace pierwsza sulechowska Rada Miasta. Pierwsi sulechowscy radni zostali wytypowaniu przez instytucje i zakłady pracy: Jan Olejniczak, Adam Welka, Feliks Skrobała, Romuald Stankiewicz, Stanisław Weychta, Bronisław Matasek, Tadeusz Wojciechowski, Stanisław Michalski.
• W listopadzie zostaje założony w Sulechowie Związek Rzemieślników. Związek tworzyli: Stanisław Michalski - krawiec, Jan Grodowski - krawiec, Hilary Furmański-fryzjer, F. Mania - piekarz, Przedwojski - malarz, Grochowski - krawiec, B. Gregorczuk krawiec, W. Paśko - szewc, J. Boruwczak - stolarz, Kupś - zegarmistrz, H. Kupś - kapeluszniczka, Edmund Rossa - kominiarz, Stanisław Lazar - fotograf.
• W grudniu 1945 roku zostaje przeniesione z Wolsztyna Państwowe Liceum Pedagogiczne. Pierwszymi nauczycielami w liceum są: Antoni Maćkowiak (dyrektor), Janina Maćkowiak, Janina Nowina Przybylska, Piotr Grebiennikow, Michał Urbanowicz, Jan Zeman, Halina Łemnicka, Józef Miodek.
• Ochotnicza Straż Pożarna, członkami byli m.in. Leon Powązka, Antoni Powązka, Edmund Wawrzynowski, Zygfryd Klój.

POWRÓT DO MACIERZY
15 kwietnia 2005 roku władze miejskie uczciły 60 - rocznicę powrotu Sulechowa w granice państwa polskiego, wiążąc ten fakt z datą powołania (po 463 latach) polskiej administracji miasta.

Jan Grzesik
członek załozyciel Sulechowskiego Towarzystwa Historycznego

W artykule wykorzystałem wspomnienia: Ruth Schulz, Antoniny i Tomasza Grzesik, Franciszka Kułagi i własne oraz informacje z monografii historycznej "Sulechów i Okolice" - autorów: Zygmunt Boras, Zbigniew Dworecki, Józef Morzy z 1985 r. Zdjęcia wykonane przez pana Stanisława Lazara i udostępnione przez pana Franciszka Kułagę.

Warto przeczytać także „ZARYS DZIEJÓW SULECHOWA“

* W tekście używam niemieckiej nazwy miasta , ponieważ w 1945 roku, aż do uruchomienia polskiej administracji i polskiego podziału administracyjnego tz. Ziem Odzyskanych, przyłączanych do Polski, taka nazwa miasta była powszechnie w użyciu przez Rosjan, Niemców i Polaków. W dokumentach tłumaczonych z języka niemieckiego i rosyjskiego używano także nazwy Cylichów, Cielechów i Sulichow.

---